Tadeusz Krzystek (1919-2013)
rodził się 10 kwietnia 1919 r. na Zaolziu w Lutyni Dolnej, wówczas zwanej Niemiecką. Swoją przygodę z lotnictwem rozpoczął zainspirowany osiągnięciami naszych lotników, kiedy to w organizowanych przez Aeroklub Polski w 1934 r. zawodach Challenge zwyciężyła załoga Jerzego Bajana. Dwa lata później ukończył swój pierwszy kurs szybowcowy w Goleszowie koło Cieszyna. Chcąc kontynuować szkolenie w 1937 Tadeusz Krzystek zgłosił się do Junackiego Hufca Pracy, dzięki czemu po roku mógł odbyć wybrany przez siebie kurs zawodowy. W jego przypadku miał to oczywiście być kurs pilota wojskowego. W wolnym czasie uczestniczył w szkoleniach organizowanych przez Aeroklub Lwowski w Bezmiechowej.
W kwietniu 1939 r. Tadeusz Krzystek zgłosił się do wojska otrzymując przydział do 2. Batalionu Szkolnego Lotnictwa w Świeciu nad Wisłą. Koszary znajdowały się na skraju miasta i już mieściły dwie Kompanie Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich przewiezione z Krosna (zamieszczone w tekście cytaty pochodzą z niepublikowanych wspomnień Tadeusza Krzystka). Niestety z powodu wady wzroku nie został zakwalifikowany do personelu latającego. Szkolił się więc na mechanika silnikowego.
W czasie kampanii wrześniowej wraz z 2. Batalionem dostał się do niewoli sowieckiej w rejonie Kowla. Jako jeniec wykonywał głównie prace drogowe w różnych obozach, tak do połowy 1941 r., gdy atak Niemiec na Związek Radziecki zastał go w Skniłowie koło Lwowa. Został ewakuowany do obozu w Starobielsku, gdzie po ogłoszeniu amnestii otrzymał przydział do Batalionu Lotniczego.
Droga Tadeusza Krzystka do Wielkiej Brytanii wiodła przez Iran, Palestynę, port Suez, dalej drogą morską przez Mombasę, Durban, Johanesburg oraz Pernambuco. W końcu w listopadzie 1942 r. zameldował się w Polskiej Bazie Lotniczej w Blackpool, gdzie nastąpiło formalne rozwiązanie Eskadry. Podczas badań lekarskich otrzymał swój numer służbowy RAF (704615) i ku swojemu rozczarowaniu wpis do dokumentów o przeznaczeniu go do „general ground duties” (ogólnej służby naziemnej). Rozczarowanie było tym większe, iż pierwszą jednostką Polskich Sił Powietrznych, w której mu przyszło służyć w Wielkiej Brytanii była 16 (Polish) Service Flying Training School (Szkoła Pilotażu Podstawowego). W marcu 1943 r. został przeniesiony do Polish Technical Training School (Polskiej Szkoły Technicznej), gdzie odbył kurs II stopnia na „instrumenciarza”, mechanika przyrządów pokładowych. Po zakończonym szkoleniu i otrzymaniu brytyjskiego stopnia Leading Aircraftman (odpowiednik polskiego kaprala) został przydzielony do 302 Dywizjonu Myśliwskiego. Kilka miesięcy później rozpoczął szkolenie I stopnia, po którym w maju 1944 r. otrzymał przydział do operującego w ramach 133 Polskiego Skrzydła 315 Dywizjonu Myśliwskiego. Służył w nim do zakończenia działań wojennych.
W październiku 1945 r. Tadeusz Krzystek zapisał się do nowo powstałej Samopomocy Lotniczej przekształconej później w Stowarzyszenie Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii. Przez kolejne dwa lata służy w bazach Cammeringham, Cosford (gdzie ukończył kurs instruktorski), Framlingham i w końcu po podpisaniu kontraktu w ramach Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia na stacjach Driffield w 10 Air Navigation School oraz Feltwell. Po ośmiu latach służby, w listopadzie 1947 r. odszedł do cywila, podejmując początkowo pracę zegarmistrza (w drugiej połowie lat 50. ukończył Politechnikę w Croydon uzyskując tytuł inżyniera).
Po odejściu ze służby Tadeusz Krzystek aktywnie uczestniczył w życiu emigracyjnym. W 1964 r. gościł na lotnisku w Lasham między innymi polskich szybowników Edwarda Makulę oraz Józefa Dankowskiego (jednym z wielu gości Tadeusza Krzystka na lotnisku Klubu Szybowcowego SLP w Lasham był również ten, którego osiągnięcia podziwiał w młodości, płk Jerzy Bajan). W tym samym roku spotkał się z nimi ponownie podczas swej pierwszej, od czasu zakończenia wojny, wizyty w ojczyźnie (odwiedził wówczas również swego dawnego instruktora z Bezmiechowej, Adama Dziurzyńskiego, kierownika szkoły szybowcowej na Żarze). W latach 1966-1975 pełnił funkcję Prezesa Klubu Szybowcowego Stowarzyszenia Lotników Polskich, uzyskał uprawnienia instruktora British Gliding Association oraz licencję PPL. W 1970 r. do odznaki pilota szybowcowego zdobył swój upragniony „diament”. Jako jeden z członków-założycieli Polskiego Klubu Motorowego w Anglii przez wiele lat pełnił funkcję Sekretarza Sportowego Klubu. Jako nawigator uczestniczył w organizowanych pod auspicjami Royal Automobile Club rajdach w Południowej Anglii i Północnej Walii.
W latach 60-tych Tadeusz Krzystek był Honorowym Skarbnikiem Stowarzyszenia Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii, członkiem Rady Stowarzyszenia, a od 1975 r., przez kolejne 24 lata jego Generalnym Sekretarzem. W 1981 r. w imieniu Rady Organizacji Kombatanckich osobiście złożył na ręce Winstona Churchilla list protestacyjny w sprawie planowanej przez rząd PRL ekshumacji gen. Władysława Sikorskiego (oczywiście chodzi tutaj o urodzonego w 1940 r. członka brytyjskiej Izby Gmin Winstona Churchilla, wnuka premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla). Po zmianach ustrojowych w kraju uczestniczył między innymi w organizacji przekazania na ręce dowództwa Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej sztandaru Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii.
W 1999 r., po rozwiązaniu Stowarzyszenia Lotników Polskich, został powołany na stanowisko Kierownika Biura i Skarbnika Fundacji SLP. Funkcję tę pełnił do 2004 r., do czasu przejścia na emeryturę w wieku 85 lat. Zamieszkał w Polskim Ośrodku Mieszkaniowym w Penrhos w Północnej Walii, którego z ramienia Stowarzyszenia przez lata był jednym z dyrektorów (po 34 latach na własną prośbę zrezygnował z pełnienia funkcji w zarządzie). W 1998 r. wraz z żoną Anną, z pomocą Danuty Sławińskiej ze Stowarzyszenia, podjął się trudu przepisania i uporządkowania udostępnionego przez Ministry of Defence spisu polskiego personelu, który podczas wojny służył w Royal Air Force. Liczące w druku ponad 600 stron zestawienie (16.868 nazwisk lotników Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii oraz 1.313 pań z Pomocniczej Lotniczej Służby Kobiet) dla historyków i rodzin lotniczych jest bezcennym źródłem informacji (Tadeusz Jerzy Krzystek, Anna Krzystek, „Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940-1947”). Opracowanie zawiera nazwiska, numery służbowe lotników, daty ich urodzin, śmierci, jeśli te są znane, ostatnie stopnie wojskowe, przydziały oraz specjalności. Po przejściu na emeryturę kontynuował pracę nad listą. W 2007 r. miało miejsce jej pierwsze wydanie, kolejne rok później i ostatnie w 2012 r.
Co roku odwiedzał Warszawę, by podczas Święta Lotnictwa Polskiego pod pomnikiem na Polu Mokotowskim oddać hołd poległym kolegom. Na sierpień planowaliśmy kolejne spotkanie (był członkiem Rady Honorowej Fundacji Historycznej Lotnictwa Polskiego). Zmarł w Penrhos 18 lutego 2013 r.
10 kwietnia 2013 r. prochy Tadeusza Krzystka zostały złożone na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii. Spoczął wśród tych, którzy zawsze byli mu bliscy (na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark-on-Trent w hrabstwie Nottinghamshire w Wielkiej Brytanii podczas wojny pochowano 353 lotników, po wojnie w sekcji Stowarzyszenia Lotników Polskich pochowanych zostało kolejnych około 40 weteranów).
Piotr Hodyra, „Skrzydlata Polska” nr 4/2013
