PSP w Wielkiej Brytanii po zakończeniu wojny

Polski Lotniczy Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia (PLKPR)

olskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii zostały rozwiązane w listopadzie 1946 r. Część personelu PSP wróciła do Kraju, pozostali zostali wcieleni do Polskiego Lotniczego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (Polish Air Force Resettlement Corps). Dowództwo PSP zostało przeorganizowane w Inspektorat Generalny PLKPR. Personel lotniczy skupiono w ośmiu stacjach lotniczych i rozpoczęto zapisywanie na wyjazd do Kraju lub proponowano wstąpienie do Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Powstała Szkoła Techniczna w RAF Millom, jak również liceum przygotowujące do wyższych studiów (matura). Bardzo wielu byłych lotników uzyskało stypendia na wyższe studia udzielane przez Komitet Edukacji Polaków w Wielkiej Brytanii (Treasury Committee for the Education of Poles in Great Britain). PLKPR dał szansę lotnikom, w ciągu dwóch i pół lat istnienia Korpusu, przystosowania się do życia cywilnego poprzez umożliwienie im zdobycia zawodu cywilnego lub zatrudnienia w posiadanym fachu. Mimo to, organizowanie kursów i pośrednictwo pracy przebiegało bardzo wolno i napotykało na wiele trudności. Z małymi wyjątkami większość znajdowała pracę sama.

W 1949 r. PLKPR oficjalnie rozwiązano lecz Komisja Likwidacyjna PSP urzędowała jeszcze dwa lata. Ostatecznie z około 11.000 członków Korpusu niecałe 3.000 powróciło do Kraju, 2.800 wyemigrowało z Wielkiej Brytanii do innych krajów osiedlenia, a 500 osób, przeważnie personelu latającego, wstąpiło do RAF. Wielu lotników, którzy wrócili do Ojczyzny padli ofiarą represji i prześladowań przez władze komunistyczne. Mnożyły się procesy pokazowe o „szpiegostwo”, zakończone wyrokami śmierci, z których 6 wykonano.

Stowarzyszenie Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii 1945-1999

połowie 1945 r. już było jasne, że rozwiązanie PSZ w Wielkiej Brytanii jest tylko kwestią czasu. Grupa dalekowzrocznych oficerów PSP podjęła inicjatywę założenia Stowarzyszenia Lotników Polskich, analogicznie do Royal Air Forces Association. Organizacja ta miała kontynuować walkę o niepodległość Polski w zmienionych warunkach czasu pokoju, a jej celem było współdziałanie z władzami brytyjskimi w rozwiązaniu trudnej kwestii przejścia lotników polskich do życia cywilnego, pomoc w osiedleniu oraz działalność opiekuńcza w Wielkiej Brytanii i na całym świecie tak długo, jak to będzie potrzebne. Już 24 czerwca 1945 r. powołano Tymczasowy Komitet Wykonawczy pod kierunkiem pułkownika pil. Ludwika Szula (przewodniczący), podpułkownika obs. Czesława Korbuta (wiceprzewodniczący), podpułkownika pil. Romana Czerniawskiego (honorowy sekretarz) i majora pil. Zbigniewa Siarkowskiego (honorowy skarbnik) dla wypracowania formy prawnej proponowanej organizacji oraz projektu jej statutu. Organizacja przyjęła angielską nazwę Polish Air Force Association (PAFA), dosłownie – Stowarzyszenie Polskich Sił Powietrznych. W pierwszych miesiącach istnienia Stowarzyszenia przyjęła się popularna nazwa „Samopomoc Lotnicza”, później zmieniono ją na Stowarzyszenie Lotników Polskich (SLP). SLP uzyskało przywileje w ramach „Charity Act 1940” jako organizacji charytatywnej i pełne uznanie przez Air Ministry (Ministerstwo Lotnictwa).

Początki SLP były niezwykle trudne. Wielu Polaków, rozgoryczonych rozwojem wypadków, straciło zaufanie do jakichkolwiek oficjalnych instytucji, ale kiedy minął pierwszy wstrząs spowodowany polityczną decyzją Brytyjczyków powszechnie uznano, że najlepszym sposobem na radzenie sobie w nowej sytuacji będzie utrzymanie więzów koleżeńskich i wzajemna pomoc. Do końca 1945 r. blisko połowa stanu liczebnego PSP pozostającego w Wielkiej Brytanii – 6.000 osób – stała się członkami Samopomocy Lotniczej. Głównym celem SLP ustanowiono zachowanie ciągłości ideowej wyszczególnionej w ogłoszonej „Deklaracji Ideowej” potwierdzającej przynależność do obozu niepodległościowego i uznanie Prezydenta i Rządu RP na Uchodźstwie. SLP stało się prężną i dobrze zarządzaną organizacją po względem ideowym jak i celów działania, co pozwoliło mu odgrywać przodującą rolę we wszystkich polskich inicjatywach niepodle- głościowych.

Pierwszym Sekretarzem Generalnym SLP został wybrany płk pil. Roman Czerniawski, kolejnym po nim – dr Zdzisław Matraś (ostatnim Sekretarzem Generalnym, który pełnił tę funkcję przez 24 lata do chwili rozwiązania był Tadeusz Jerzy Krzystek). Prezesami Stowarzyszenia Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii, którzy w myśl statutu reprezentowali „Skrzydła” w krajach zachodnich byli: od 18.01.1946 płk pil. Wacław Makowski; od 05.12.1948 gen. pil. Ludomił Rayski; od 25.02.1950 gen.pil. Stanisław Karpiński; od 24.04.1954 gen. pil. Ludomił Rayski; od 17.05.1958 – płk pil. Jerzy Bajan; od 30.05.1964 płk pil. Aleksander Gabszewicz; od 07.06.1968 płk pil. Robert Beill; od 06.01.1969 ponownie płk pil. Aleksander Gabszewicz. Ostatnim Prezesem SLP został wybrany 12.06.1982 AVM Aleksander Maisner.